Муниципалитет  округĕн пуçлăхĕ





Сайт тытăмĕ

Ытти сайт хыпарĕсем

Категорисем
Сăвăçсем [15]
Çыравçăсем [6]
Тĕпчевçĕ-ăсчахсем [13]
Спортсменсем [2]
Артистсем [2]
Тухтăрсем [1]
Юрăçсем [2]
Композиторсем [4]
Художниксем [5]
Публицистсем [3]
Политика ĕçченĕсем [6]
Фольклористсемпе таврапĕлÿçĕсем [3]
Педагогсем [3]
Районăн хисеплĕ гражданинĕсем [8]
Вăрçăпа çар паттăрĕсем [5]
Вăрçăпа ĕç ветеранĕсем [4]
CCCР, РСФСР тата ЧР патшалăх преми лауреачĕсем [12]
Экономикăпа производство йĕркелÿçисем [3]

Ыйтăм
Сайта хак парăр
Пурĕ миçе хурав: 92

Статистика


Халĕ сайт çинче: 1
Хăнасем: 1
Юзерсем 0
Тĕп страница » Статьясем » Вăрçăпа çар паттăрĕсем

Искей Пайтулĕ (Пайдул Искеев)
1966 çулта пичетлесе кăларнă "Чăваш АССР историйĕ” кĕнекере çакăн пек каланă йĕркесем пур: "Хресченсемпе феодалсем хушшинчи хирĕçтăру çивĕчленсе пынăран, 1670—1671 çулсене Степан Тимофеевич Разин ертсе пынă хресчен вăйлă вăрçи патне илсе çитернĕ. Чăваш халăхĕ те, хăйсен хушшинчен пултаруллă çар пуçĕсене суйласа илсе, вĕсене утамансем пулма шаннă. Çав шутра Пайтул Искеев полковник та пур. Вăл Çĕрпÿ уесĕнчи Хуракасси ялĕнчен. Унăн хресчен-пăлхавçăсенчен тăракан пысăк ушкăнĕ патша влаçĕн Ю. Борятинский ертсе пынă çарне хирĕç — Чĕмпĕр хули патĕнче, Д. Борятинскин çарне хирĕç Çĕрпÿ хули, Тусай, Юнтапа, Хуракасси ялĕсем патĕнче хăюллăн çапăçнă”.
Çакăн çинчен 2000 çулта Чăваш халăх писателĕ Юхма Мишши пухса хатĕрлесе кăларнă "Пайтул. Çутă хĕçĕм ялтăратăр” кĕнекере тĕплĕнрех пĕлме пулать. Автор кун пирки вуншар çул тĕпченĕ. Мĕншĕн тесен Хуракассине вырăсла Хоракасы, Каракасы, Каракос, Каракусы, Караикусы ятпа та асăннă. "Над картой Чувашии” кĕнекере вара Аликеево-Караево тени те тупăнать. Ку ĕнтĕ 1857 çулта ÿкернĕ карта çинче те курăнать. Унта Сурăм юханшывĕн сулахай çыранĕнче вырнаçнă пысăк яла "Сором Хири” (Аликеево и Карай) тенĕ. Патша карателĕ М. Кравков вара "Карайкасы” тесе те каланă. Пайтул çинчен каярахпа çыракансем "Кара” сăмаха чăвашлатса хуракасси тенĕ пулас.
Халĕ Сурăмхĕрри ялĕ Карай ял тăрăхне кĕрет. Юхма Мишши академик ним иккĕленмесĕр çапла палăртать: пирĕн аслă та чаплă çар пуçĕ тата юрăçи çуралса ÿснĕ ял, чăнах та, Сурăмхĕрри Карай.
Чĕмпĕр патĕнчи çапăçура патша çыннисем Степан Разин çарне çĕнтернĕ хыççăн, Искей Пайтулĕн аманса пĕтнĕ йышĕ Сăр вăрманĕсем витĕр Чăваш çĕр-шывне килсе кĕнĕ, çĕнĕрен вăй илсе, тепĕр хут кĕрешĕве çĕкленнĕ. Анчах та 1671 çулхи январĕн 3-мĕшĕнче Юнтапа патĕнчи хаяр çапăçура Пайтул утамана патша çар çыннисем тыткăна илнĕ, темиçе кун хушши тĕпченĕ хыççăн тискеррĕн асаплантарса вĕлернĕ.
Пайтул Искеева Шупашкар районĕнчи Чемурша ял тăрăхне кĕрекен Чиканкасси ялĕ çывăхĕнчи сăрта пытарнă. Ăна "Пайтул сăрчĕ” теççĕ. Халĕ вăл Çĕнĕ Шупашкар хули ăшне юлнă.

Категори: Вăрçăпа çар паттăрĕсем | Кам хушнă: mixaj_58 (09.08.2011)
Миçе хут пăхнă: 1037 | Комментарисем: 1 | Рейтинг: 4.0/4 |
Всего комментариев: 1
0  
1 mixaj_58   (31.07.2012 10:31) [Материал]
Искеев Байдул (паллă мар, Çĕрпÿ уесĕнчи Хуракасси ялĕ —1671 (1672), Шупашкар уесĕн Чиканкасси ялĕ) – С.Т.Разин ертсе пынă çĕкленнĕ Хресчен восстанийĕ вăхăтĕнчи чăваш отрячĕсен пуçлăхĕ.
1670 çулхи çулла унăн отрячĕ Разин чĕннипе Атăл тăрăх анаталла Астрахань хулине çитиччен аннă. Унтан пăлханнă казаксен йышĕнче Вăтам Атăл уесĕсене килнĕ. Патша çарĕсене хирĕç Чĕмпĕр хули çывăхĕнче, Карла юхан шывĕ хĕрринче чылай çапăçусене хутшăннă. Хăюлăхшăн тата çар ĕçне пĕлсе туса пынăшăн Искеева полковник званине панă.
Сăр вăрманĕсем витĕр хăй отрядне çĕнĕ çынсемпе пуянлатса Çĕрпÿ çывăхне илсе пынă. Хулана хупăрлани хресчен пăлхавĕсене вăйлатнă, вĕсене пусарма пысăк вăйсем яма тивнĕ. 1671 çул пуçламăшĕнче Искеев тыткăна лекнĕ. Преданисем тăрăх, ăна восстание хутшăннисем хăтарнă, вăл вара кĕрешĕве малалла тăснă, 1671 (1672) çулхи çапăçура вилнĕ, ăна пĕр сăрт çине пытарнă, вырăнти халăх ку сăрта Пайтул сăрчĕ тесе каланă. Искеев чăваш сăввисемпе юррисене те хайлани паллă. Вĕсенче хресченсем çĕрпе ирĕклĕх çинчен шухăшланине, вĕсен çапăçури паттăрлăхне мухтанă. Унăн сăввисемпе юррисене халăх пухса пынă. Пайтула асăнса Шупашкарта пĕр урама, Çĕнĕ Шупашкар хулинчи пĕр библиотекăна ун ятне панă.


А.Симулин

Добавлять комментарии могут только зарегистрированные пользователи.
[ Регистрация | Вход ]
  Русская версия | English

    

    

    

Кĕмелли форма
2020 çулхи тĕп пулăмсем
 Чăваш Республики - 100 çулта

Красноармейски (Трак) районĕ - 85 çулта

2020 çул - Константин Иванов поэт çулĕ


Николай Ашмарин чĕлхеçĕ çуралнăранпа 150 çул
 Петĕр Яккусен поэт тата чĕлхеçĕ çуралнăранпа
70 çул


Шырав

Кун тăрăм

Архив

Янкасçăсен сайчĕ

Сайт авторĕ тата модераторĕ- Михайлов Алексей, Чăваш Республикин Президенчĕн 2010,2012 çулсенчи стипендиачĕ, Сайт администраторĕ - Михайлов Виталий Михайлович, Красноармейски шкулĕнче чăваш чĕлхипе общество пĕлĕвĕ вĕрентекен
Copyright alex-net © 2024